Concepto e requisitos dos descendentes

Concepto

Teñen esta consideración de "descendentes" para os efectos da aplicación deste mínimo, os fillos, netos, bisnetos, etc., que descenden do contribuínte e que están unidos a este por vínculo de parentesco en liña recta por consanguinidade ou por adopción, sen que se entendan incluídas as persoas unidas ao contribuínte por vínculo de parentesco en liña colateral (sobriños) ou por afinidade (fillastros).

Se asimilan aos descendentes , para estes fins, as persoas vinculadas ao contribuínte por razón de tutela ou acollemento, nos termos previstos na lexislación civil aplicable ou, fóra dos casos anteriores, a quen teñan atribuída por resolución xudicial o seu garda e custodia.

Tutela:

Teñase en conta que, a partir do 3 de setembro de 2021, data de entrada en vigor da Lei 8/2021, do 2 de xuño, que reforma a lexislación civil e procesual para o apoio ás persoas con discapacidade no exercicio da súa capacidade xurídica, a tutela queda reducida aos menores de idade non sometidos a patria potestade ou non emancipados en situación de desamparo, suprimindose para maiores de idade, para os que se establece a curadoría e outras medidas de apoio á súa capacidade xurídica.

De acordo co anterior as referencias contidas na Lei do IRPF á tutela, para o caso das persoas maiores de idade con discapacidade, enténdense referidas na actualidade tanto aos titores designados por resolucións xudiciais anteriores á Lei 8/2021 (mentres non se ditase unha nova resolución xudicial que as substituíse por novas medidas adaptadas á Lei 8/2021), como aos curadores con funcións representativas designados con posterioridade á entrada en vigor da Lei 8/2021 (tanto en resolucións xudiciais relativas a casos de novas situacións de discapacidade, como en resolucións xudiciais ditadas en substitución doutras resolucións anteriores á devandita Lei 8/2021).

Requisitos

Unicamente poderá aplicarse o mínimo polos descendentes e asimilados do contribuínte que cumpran todos e cada un dos seguintes requisitos :

a) Que o descendente, nos termos anteriormente comentados, sexa menor de 25 anos á data de devindicación do IRPF (normalmente, o 31 de decembro ou na data de falecemento do contribuínte se este falece nun día distinto do 31 de decembro), non sendo que se trate de descendentes cun grao de discapacidade igual ou superior ao 33 por 100, en cuxo caso poderá aplicarse o mínimo por descendentes, calquera que sexa a súa idade, sempre que se cumpran os restantes requisitos.

b) Que o descendente conviva co contribuínte .

A ausencia dun fillo de forma esporádica da vivenda habitual durante os períodos lectivos do curso escolar non rompe o requisito de convivencia esixido para poder aplicar o contribuínte o mínimo por descendentes, desde que se cumpran o resto dos requisitos establecidos ao respecto.

Non obstante, nese caso debe terse en conta que se asimila á convivencia a dependencia económica, non sendo que se satisfagan anualidades por alimentos a favor dos devanditos fillos que sexan tidas en conta para o cálculo da cota íntegra.

Nos supostos de separación ou divorcio matrimonial ou ausencia de vínculo matrimonial, os criterios que hai que ter en conta son os seguintes:

O proxenitor que teña asignada a garda e custodia dos fillos, ten dereito á aplicación do mínimo por descendentes.

En caso de garda e custodia compartida dos fillos, o mínimo por descendentes ratearase por partes iguais entre ambos os dous proxenitores, con independencia de con quen conviva o descendente a data de devindicación.
O proxenitor que satisfaga anualidades por alimentos en favor dos fillos e que non teña asignada a garda e custodia destes , nin sequera de forma compartida, aplicará o réxime previsto para as anualidades por alimentos, pero non o mínimo por descendentes. Polo tanto, a dependencia económica que supón o pagamento daquelas non pode asimilarse a convivencia para os efectos da aplicación do mínimo por descendentes.
O proxenitor que sen ter asignada a garda e custodia dos fillos, nin sequera de forma compartida, e sen satisfacer anualidades por alimentos en favor destes por decisión xudicial contribúe, non obstante, ao mantemento económico daqueles , terá dereito á aplicación do mínimo por descendentes con base no criterio de dependencia ao que se refire o artigo 58 da Lei do IRPF, (dependencia económica que se asimila a convivencia), mínimo que deberá ser rateado por partes iguais co proxenitor que teña a garda e custodia.

Por outra banda, no caso de que se extinga a garda e custodia sobre un fillo por acadar este a maioría de idade, seguirase aplicando o mínimo por descendentes mentres que o contribuínte proxenitor de que se trate manteña a convivencia co fillo. Igualmente, se o descendente maior de idade pasa a convivir co proxenitor que aboa anualidades por alimentos, terá dereito ao mínimo, e non á aplicación das devanditas anualidades.

Véxase ao respecto o cadro sobre aplicación do mínimo por descendente e a opción por tributación conxunta no caso de separacións xudiciais, divorcios e nulidades de cónxuxes con fillos.

Importante: conforme ás Resolucións do TEAC de 29 de maio de 2023, Reclamacións números 00/08646/2022 e 00/10590/2022, recaídas ambas as dúas en senllos recursos extraordinarios de alzada para unificación de criterio, o proxenitor que satisfaga anualidades por alimentos en favor dos fillos e que non teña asignada a garda e custodia destes , nin sequera de forma compartida, aplicará o réxime previsto para as anualidades por alimentos pero non o mínimo por descendentes, sen que neste suposto teña a posibilidade de optar entre a aplicación do mínimo por descendentes do artigo 58 da Lei do IRPF e as especialidades dos artigos 64 e 75 da Lei do IRPF.

c) Que o descendente non obtivese no exercicio 2023 rendas superiores a 8.000 euros anuais, excluídas as rendas exentas do imposto.

Importante: para estes fins, o concepto de renda anual está constituído pola suma alxébrica dos rendementos netos (do traballo, capital mobiliaria e inmobiliario, e de actividades económicas), de imputacións de rendas e das ganancias e perdas patrimoniais computadas no ano, sen aplicar as regras de integración e compensación. Agora ben, os rendementos deben computarse polo seu importe neto, isto é, unha vez deducidos os gastos pero sen aplicación das reducións correspondentes, agás no caso de rendementos do traballo, en que se poderán ter en conta a redución prevista no artigo 18 da Lei do IRPF ao aplicarse con carácter previo á dedución de gastos.

d) Que o descendente non presente declaración do IRPF con rendas superiores a 1.800 euros.

En relación con este requisito deben efectuarse as seguintes precisións:

Tributación individual do descendente. Se o descendente presenta declaración individual do IRPF, xa consista esta nunha autoliquidación ou no borrador de declaración debidamente subscrito ou confirmado, con rendas iguais ou inferiores a 1.800 euros, os contribuíntes con dereito poden aplicar o mínimo por descendentes, sempre que se cumpran os restantes requisitos esixidos. Se as rendas son superiores a 1.800 euros, ningún deles pode aplicar o mínimo por descendentes.
Tributación conxunta do descendente con ambos os dous pais. Se o descendente menor de idade presenta declaración conxunta cos seus pais, estes poden aplicar na devandita declaración o mínimo por descendentes que corresponda, sempre que se cumpran os restantes requisitos esixidos.
Tributación conxunta do descendente cun dos pais nos casos de separación legal ou cando non exista vínculo matrimonial. Nestes casos, o pai ou a nai que tributa conxuntamente cos descendentes que forman parte da unidade familiar, aplicará integramente o mínimo por descendentes correspondente a estes, e o outro proxenitor non terá dereito ao mínimo ao presentar os fillos declaración, sempre que estes últimos teñan rendas superiores a 1.800 euros.

De non cumprirse o suposto de ter rendas superiores a 1.800 euros, o mínimo por descendentes distribuirase entre os pais co que conviva o descendente por partes iguais, aínda cando un deles tribute conxuntamente cos fillos.

Neste último suposto, se un dos proxenitores non aplica o mínimo por descendentes que lle corresponde (50 por 100), o outro proxenitor non ten dereito á aplicación na súa totalidade do sinalado mínimo por descendentes.

Esta mesma regra resulta aplicable nos casos en que os fillos sometidos a garda e custodia compartida tributan conxuntamente cun dos seus proxenitores.

Non obstante, se falece un dos proxenitores ao longo do período impositivo, e as rendas do descendente son superiores a 1.800 euros, o mínimo ratearase ao 50 por 100 entre os dous proxenitores, sempre que o proxenitor falecido á data do seu falecemento tivese dereito ao mínimo por descendentes, sendo irrelevante que o proxenitor supérstite tribute conxuntamente co descendente.

Véxase ao respecto o cadro sobre aplicación do mínimo por descendente e a opción por tributación conxunta no caso de separacións xudiciais, divorcios e nulidades de cónxuxes con fillos.

Atención: teñase en conta que entre as modalidades que figuran como unidades familiares, non se contempla a formada polo titor e a persoa tutelada, nin o caso de acollemento ou, fóra destes casos, de quen teñan atribuída por resolución xudicial o seu garda e custodia, o cal impide toda posibilidade de tributar conxuntamente polo IRPF en tales supostos.

Suposto especial: falecemento dun dos pais

Nos supostos en que un dos pais faleza no ano, medie ou non matrimonio entre eles, e os fillos menores de idade ou maiores de idade incapacitados xudicialmente e sometidos a patria potestade prorrogada ou rehabilitada, convivisen con ambos os dous proxenitores ata agora de falecemento, o mínimo por descendentes ratearase en todo caso entre os pais, aínda que o outro proxenitor supérstite tribute conxuntamente cos fillos menores de idade e estes teñan rendas superiores a 1.800 euros, pois considérase que á data de devindicación do imposto os dous proxenitores teñen dereito á súa aplicación.

Lembre: nos termos anteriormente comentados, no presente exercicio 2023 o contribuínte pode aplicarse o mínimo por descendentes nos supostos en que estes descendentes para obter unha devolución presenten declaración individual polo IRPF, sempre que as rendas declaradas non superen 1.800 euros.