Os impostos reportados e os ingresos tributarios

Os impostos reportados medraron en 2024 un 10,1% (Cadro 1.4 ), seis décimas por riba do aumento acadado pola suma dos principais impostos (un 9,5%, Cadro 1.3 ), ao incluír o total a recuperación parcial en 2024 do Imposto sobre o Valor da Produción da Enerxía Eléctrica. Sen as cotas diferenciais estimadas de IRPF e Sociedades, o incremento esperado para os impostos reportados sitúase no 10,2 %. O crecemento dos impostos reportados debeuse ao aumento do 6,9 %das bases e á subida dun 2,4 %do tipo medio.

O incremento dos ingresos tributarios foi inferior ao dos impostos reportados, un 8,4%. A principal razón desta discrepancia débese a que os ingresos recollen a maior parte da recadación asociada ás cotas reportadas no exercicio 2023, que tiveron unhas evolucións máis negativas de que espérase para a devindicación de 2024. Ademais, hai que ter en conta á hora de analizar a evolución dos ingresos o importante papel que juegan os cambios normativos e de xestión que en 2024 supuxeron unha perda de ingresos valorada en 2008 millóns (no Cadro 1.5 pódese encontrar o detalle).

Analizando a evolución de bases e ingresos por figuras, no IRPF as rendas brutas dos fogares aumentaron en 2024 un 8,5%, taxa moi positiva, sobre todo se se ten en conta que a preceden dous anos cun incremento medio do 7,7 %(Cadro 2.1 ). Todos os compoñentes aumentaron, aínda que destacou o dinamismo das rendas de capital (22,6%, Gráfico 1.20), grazas ao pulo recibido das rendas de capital mobiliaria e das ganancias patrimoniais.

O IRPF  reportado medrou un 11,1% en 2024, resultado do aumento das rendas brutas dos fogares nun 8,5 %e do tipo nun 2,4 %(Gráficos 1.21 e 1.22; Cadro 2.1 ). O crecemento do tipo efectivo produciuse como resultado das subidas do salario e a pensión medios, a pesar dos cambios normativos que reduciron o tipo nas rendas máis baixas.

Efectivamente os cambios normativos tiveron un notable impacto no IRPF en 2024: reduciron a recadación en case 3.200 millóns. Destacan tres medidas en particular. En primeiro lugar, o incremento da redución por rendementos do traballo comportou a perda de 1.445 millóns (1.560 millóns nas retencións). En 2023 unha medida similar tivo un custo de 1.726 millóns, aínda que na declaración anual dese ano recuperáronse 115 millóns. En segundo lugar, case co mesmo importe (1.435 millóns), figuran as devolucións a mutualistas consecuencia dunha sentenza xudicial. A parte principal desa cifra (preto de 1.000 millóns) son os menores ingresos e maiores devolucións que se concretaron na declaración anual de 2023; o resto proceden de recursos que no seu momento puxeron os contribuíntes por este motivo. E, en terceiro lugar, hai que sinalar os 302 millóns que deixaron de ingresarse como consecuencia das medidas implementadas para paliar os efectos da dana , case todos eles polo adiamento do segundo prazo da campaña da renda ata febreiro de 2025.

En consecuencia, os ingresos no IRPF medraron un 7,6%, taxa que se elevaría ata o 10,2% se se desconta o impacto negativo dos cambios normativos e de xestión, cifra compatible cun crecemento da renda dos fogares do 8,5 %e a subida do tipo efectivo derivada do incremento de salarios e pensións.

No Imposto sobre Sociedades a base impoñible consolidada medrou un 10,8% (Cadro 3.1 ). Cómpre destacar que esta elevada taxa rexístrase tras outros tres anos de fortes incrementos (36% en 2021, 17,7% en 2022 e 11,4% en 2023). O bo comportamento da base impoñible nos últimos anos fixo que desde 2023 superásese o anterior máximo histórico de 2006, pero este resultado non se trasladou por completo ao imposto reportado, que segue estando por debaixo do acadado ese ano (Gráfico 1.23). A evolución da base impoñible é bastante parella á dos beneficios das sociedades sen incluír as sociedades a tipos 0% nin 1%. O cambio en 2021 da regulación por dobre imposición minorou o importe destes axustes nos grupos consolidados, favorecendo un progresivo achegamento da base impoñible a estes beneficios (Cadro 8.5 ).

O Imposto sobre Sociedades reportadas medrou aproximadamente o mesmo que a base consolidada, un 10,4%. A diferenza é a pequena caída que se estima para o tipo efectivo (-0,4 %). O descenso do tipo é maior (-2,7 %) se se calcula sobre os beneficios das empresas sen incluír nestas as que teñen tipos ao 0 %e 1%, sociedades sobre todo de carácter financeiro con alta variabilidade dos seus beneficios en función da situación dos mercados, pero sen apenas impacto no imposto reportado (Gráficos 1.24 e 1.25).

Os ingresos polo Imposto sobre Sociedades aumentaron un 11,5% (Cadro 3.1 ), acadando os 39.096 millóns. Do mesmo xeito que no IRPF, o incremento fose maior de non ser polo impacto negativo dos cambios normativos e de xestión, que restaron 2.189 millóns aos ingresos. Tamén neste caso o impacto concentrouse en tres grupos de medidas. O primeiro foi o impacto producido pola sentenza relativa ao RDL 3/2016 que se traduciu en devolucións extraordinarias dos exercicios anteriores non prescritos por importe de 1.089 millóns, e nunha perda de recadación na declaración anual de 2023 de 1.696 millóns. O segundo foi o efecto negativo sobre os pagamentos fraccionados da medida que estivo vixente en 2023 que reducía ao 50 %as bases impoñibles negativas que se podían consolidar nos grupos de sociedades. En 2023 esa medida tivo un impacto positivo que en 2024 tornouse negativo, efecto que se acentuou porque os importes non deducidos en 2023 pódense restar, a partes iguais, nos dez exercicios seguintes. O impacto negativo de ambos os dous elementos viuse lixeiramente compensado na liquidación anual. Por último, na declaración anual de 2023 tiveron efecto, por primeira vez, dous cambios normativos aprobados no Orzamento de 2023, como son a redución do tipo ás pemes (-291 millóns) e o novo Réxime especial das Illes Balears (-65 millóns). Todas estas medidas con impacto negativo víronse parcialmente compensadas polo menor importe das devolucións extraordinarias con respecto ás do ano 2023 e pola existencia de ingresos extraordinarios.

Canto ao IVE, o gasto final suxeito a IVE medrou un 5,7% en 2024, 1,7 puntos por debaixo do aumento dun ano antes (Gráfico 1.26, Cadro 4.1 ), con menores subidas tanto do deflactor como do compoñente en volume. A ralentización do gasto dos fogares foi dunha intensidade similar á do agregado total, mentres que foi máis intensa nos consumos das Administracións Públicas. Pola contra, o gasto en compra de vivenda dos fogares foi lixeiramente superior ao do ano anterior (Gráfico 1.27).

Un trazo destacado do exercicio 2024 foi o graduado incremento de tipos que se produciu co obxectivo de ir recuperando de forma paulatina os tipos vixentes con anterioridade ao forte proceso inflacionario que conduciu ás rebaixas de tipos nos produtos asociados coa enerxía e, posteriormente, na alimentación. Isto explica que o tipo efectivo medio medrase un 1,4%, tras os descensos observados os anos previos. Como consecuencia, o IVE  reportado no período medrou un 7,3%, taxa que supera en máis de catro puntos e medio acadádaa en 2023, ao verse compensada a ralentización do gasto suxeito coa recuperación do tipo (Gráficos 1.28 e 1.29). O IVE reportado neto experimentou un aumento similar.

Os ingresos por IVE medraron un 7,9% en 2024 (1,6% anterior), practicamente igual que o IVE reportado, aínda que os efectos da subida dos tipos notáronse de forma distinta na caixa que na devindicación. O retorno progresivo ao 21 %nos tipos aplicados sobre a electricidade e o gas natural supuxo maiores ingresos (1.159 millóns).

Porén, a aproximación ao tipo do 4 %desde o 0% nos produtos básicos de alimentación e ao 10 %desde o 5% en pastas e aceites (coa excepción do aceite de oliva que se queda no 4 %) tivo un impacto moi reducido en 2024 ao comezar en outubro (a devindicación de outubro contabilizouse en decembro e os de novembro e decembro xa en 2025). En cambio, a rebaixa dos tipos no último tramo de 2023 notouse nos primeiros meses de 2024. Ademais, nos ingresos de caixa tamén influíron outros impactos positivos derivados dos ingresos e devolucións extraordinarias, do aumento de adiamentos iniciados en 2023 (parte deles recuperados en 2024) e doutras medidas que estiveron vixentes en períodos anteriores e non en 2024.

O valor dos consumos suxeitos aos Impostos Especiais volveu reducirse, aínda que con menos intensidade que en 2023 (-6,3% fronte ao-13,9% anterior; Cadro 1.3 ), pola menor caída dos prezos dos produtos asociados ao petróleo (Cadro 9.1 ) e da electricidade, que inciden no valor de dous dos compoñentes con maior peso sobre o total. O comportamento dos consumos, con crecementos tamén nos compoñentes de maior peso (Hidrocarburos, Tabaco e Electricidade) contribuíu a frear o descenso do valor agregado. A achega dos consumos ligados ao alcohol, pola contra, foi negativa.

En 2024 os ingresos por Impostos Especiais medraron un 6,6%. Sen os ingresos derivados dos cambios normativos (1.009 millóns do Imposto sobre a Electricidade e do Imposto sobre Envases de Plástico Non Reutilizables), o aumento sería tan só do 1,7 %.

A principal figura deste grupo de impostos, o Imposto sobre Hidrocarburos (Cadro 5.5 ), medrou un 2,1% (0,6% en 2023). Como vén acontecendo nos últimos anos como consecuencia da redución do parque de vehículos diésel, o maior crecemento deuse no consumo de gasolinas fronte aos gasóleos, o que propiciou, ademais, unha subida do tipo efectivo. Os ingresos no Imposto sobre Labores do Tabaco aumentaron un 3,2% (Cadro 5.6 ), nun medio de subida dos prezos e descenso do consumo, agás por abrupto repunte a final de ano polo efecto de acaparamento previo á esperada subida de tipos. O Imposto sobre a Electricidade (Cadro 5.7 ) recuperou gran parte do seu peso na recadación ao volver progresivamente ao tipo do 5,11 %. É de indicar que a recadación no ano foi de 1.112 millóns, o que significa que, en condicións normais, lográsese unha recadación histórica, moi superior ao máximo de 2012 (1.507 millóns) cun consumo moi inferior ao de entón.

Nos impostos sobre o alcohol os ingresos medraron un escaso 1% (-7,2% en 2023). No Imposto sobre Alcohol e bebidas derivadas, que grava as bebidas con maior grao alcohólico, o aumento foi aínda menor, dun 0,8 %(Cadro 5.2 ), mentres que no Imposto sobre a Cervexa o incremento foi do 1,4 %(Cadro 5.3 ) e consolida a tendencia crecente no nivel dos seus ingresos.

No segundo ano do Imposto sobre Envases de Plástico Non Reutilizables os ingresos acadaron os 571 millóns, 19 millóns menos (-3,3 %) que en 2023. A razón do descenso hai que buscara na xestión do imposto que comporta a realización de devolucións que se empezaron a facer en 2023 avanzado o ano, o que afecta á comparación con 2024. Se se analizan os ingresos brutos e tendo en conta que en 2023 houbo un mes menos de declaracións (a primeira presentouse en febreiro), o resultado é unha recadación moi parecida nos dous anos (646 millóns desde febreiro de 2024 e 645 en 2023).

No referente ao resto de figuras, no Imposto sobre a Renda de Non Residentes (Cadro 6.1 ) a recadación medrou un 25,4%. Con este resultado encadea catro anos consecutivos de crecementos e supera xa os 4.000 millóns de ingresos. Estes están vinculados, principalmente, ás retencións sobre rendementos do capital e, polo tanto, á evolución dos dividendos que, como se comentou, tiveron un comportamento moi positivo en 2024.

O ingreso do resto dos tributos do capítulo I aumentou un 28,5% grazas á recuperación parcial do Imposto sobre o Valor da Produción da Enerxía Eléctrica (dentro dos impostos ambientais, Cadro 6.2 ) e a pesar da escasa recadación do Imposto temporal de Solidariedade das Grandes Fortunas. Con respecto ao primeiro, o imposto estivo suspendido desde mediados de 2021 dentro das medidas para paliar os efectos das subidas de prezos da electricidade. En 2024 recuperouse, aínda que de maneira progresiva (nos dous primeiros trimestres do ano o retorno non foi completo). No referente ao segundo, a diminución dos ingresos tivo que ver cos cambios no Imposto sobre o Patrimonio nalgunhas CCAA , de xeito que a maior parte dos ingresos que en 2023 xerara este imposto, configurado como complementario do outro, foron a parar á caixa desas CCAA

No resto do capítulo II cómpre destacar o forte incremento no Imposto sobre Primas de Seguros (un 9,1%, unha das maiores taxas dos últimos 20 anos sen mediar subidas de tipo; Cadro 1.6 e Cadro 6.4 ), no Imposto sobre Transaccións Financeiras (un 25,5%, debido aos menores axustes forais ao asumir as deputacións as competencias de xestión) e no Imposto sobre Determinados Servizos Dixitais (neste caso tamén contan os axustes forais, aínda que, incluso con iso, o aumento foi case do 24 %).

No capítulo III de Taxas e outros ingresos (Cadro 1.6 e Cadro 6.6 ) a recadación medrou un 8,4%, o que supuxo 156 millóns máis que en 2023. Deles , 65 corresponden ás taxas, case a metade procedente exclusivamente da Taxa sobre o Dominio Público Radioeléctrico.