2. O Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas

Os ingresos polo IRPF acadaron os 129.408 millóns en 2024, un 7,6% máis que o ano anterior. Esta figura achegou o 40% do incremento dos ingresos totais, e iso a pesar de estar afectada negativamente polos impactos asociados aos cambios normativos e de xestión, que restaron case 3.200 millóns á recadación. Sen estes impactos, os ingresos aumentarían un 10,2%, cifra coherente cun crecemento das bases do 8,5 %e do tipo medio do 2,4 %. Detrás destes elevados incrementos encóntrase o bo ton do emprego, que seguiu medrando, aínda que a un ritmo máis moderado, unido ao aumento de salarios e pensións medias e a conseguinte subida do tipo efectivo. A estes factores engádese o forte crecemento das rendas asociadas ao capital mobiliario grazas á positiva evolución dos dividendos e á notable recuperación dos ingresos por intereses de contas bancarias que máis que duplicaron o nivel acadado un ano antes.

As rendas brutas dos fogares medraron un 8,5% en 2024, superando en máis dun punto a taxa do ano anterior (Cadro 2.1 ), e enlazando xa tres anos con incrementos superiores ao 7 %. A mellora con respecto a 2023 debeuse ao forte dinamismo das rendas de capital mobiliaria, das ganancias patrimoniais e das rendas da empresa, mentres que as rendas do traballo e as rendas por arrendamentos se desaceleraron en relación ao ano anterior.

As rendas do traballo, principal compoñente das rendas dos fogares, medraron un 7,0% en 2024, taxa elevada pero que se sitúa máis dun punto por debaixo de acadádaa en 2023 (Cadro 2.1 ), con menores incrementos en todos os seus compoñentes, coa excepción das rendas asociadas ás prestacións por desemprego. Os salarios, que nos últimos tres anos mantiveron un peso estable sobre as rendas do traballo, arredor do 68 %, aumentaron un 7% (7,9% un ano antes, Cadro 2.2 ). A desaceleración da masa salarial concentrouse no sector privado, en particular nas nas Grandes Empresas con crecementos de arredor do 10 %no primeiro semestre e do 8,7 %no segundo. O ano pechouse cun incremento do 9,3 %. Nas pemes a masa salarial medrou un 4,8%, taxa similar á de 2023, cun perfil estable arredor do 5 %de xaneiro a setembro, e desacelerándose ata o 4,3% no último trimestre. En conxunto, a masa salarial do sector privado aumentou un 7,4% en 2024 (8,8% en 2023). A principal causa desta evolución foi a ralentización na creación de emprego e, no último tramo do ano, a moderación das subidas salariais (Gráfico 2.1).

A masa de salarios do sector público, pola contra, medrou máis que en 2023, un 5,8% fronte ao 5,1% anterior, grazas a un aumento do emprego do 2,1 %, tres décimas superior ao do ano previo, e a un novo incremento das rendas medias (3,6 %), impulsado pola subida adicional do 0,5 %nos salarios que se produciu no mes de xullo (Gráfico 2.2).

A masa de pensións públicas medrou un 7%, por debaixo do 9,2 %dun ano antes, polo descenso de dous puntos e medio rexistrado nas pensións medias, que tiveron un forte incremento en 2023 pola revalorización de acordo coa inflación máxima de 2022. Doutra banda, o incremento do número de pensionistas foi algo maior ao do ano anterior (Gráfico 2.3). As pensións privadas aumentaron, tras tres anos de descensos, aínda que este incremento non foi suficiente para que se mantivese o seu peso sobre o total da masa de pensións. Estas rendas representaban arredor do 8 %do total no período 1995-2010, ano a partir do que foron perdendo importancia, de xeito que en 2024 supuñan o 3,3% da masa de pensións.

No Gráfico 2.4 compáranse as evolucións do salario e pensións medias e dos prezos de consumo (IPC ) desde 2010. Obsérvase que, así como no caso dos salarios as subidas salariais non foron suficientes para compensar o incremento dos prezos, no caso das pensións medias a súa evolución supera a do índice de prezos. Hai que lembrar que o incremento da pensión media non só recolle a actualización anual, senón tamén o efecto alcista dos maiores incrementos nas pensións máis baixas e o maior nivel das novas pensións que se dan de alta no sistema fronte ás que xa estaban no mesmo.

Por último, as prestacións por desemprego volveron aumentar en 2024, superando a taxa acadada en 2023 (4,5% fronte ao 3,2% anterior) debido ao maior incremento da prestación media, que aumentou un 3,4%, mentres que o número de desempregados mantivo unha taxa do 1 %, similar á rexistrada un ano antes.

Estímase que o conxunto das rendas de capital dos fogares medrou un 22,6% en 2024, fronte ao 3,2% estimado para 2023 (Cadros 2.1, 2.4, 2.5 e 2.6 ). Esta intensa aceleración débese principalmente, como xa se apuntou, ao dinamismo das rendas de capital mobiliaria, que medraron un 45,3%, tras os xa elevados 15,9% de 2023 e 26,5% de 2022. Tras estes aumentos, estas rendas supuñan en 2024 arredor do 34 %das rendas totais de capital, peso que non acadaban desde 2015. En 2024 supuxeron 30.767 millóns na renda das familias, o máximo histórico da serie despois dos rexistrados en 2008 e 2009 (Gráfico 2.5), anos previos a que se manifestasen por completo as consecuencias da crise financeira e, posteriormente, a caída prolongada dos tipos de xuro. Para os fogares isto supuxo a drástica diminución das rendas procedentes dos intereses de contas bancarias. En 2024 estas rendas máis que duplicaron o nivel acadado un ano antes. Aínda así, aínda están moi lonxe de acadar o peso que tiñan sobre o total das rendas de capital mobiliaria dos fogares no pasado, como se pode observar no Gráfico 2.6. A partir de 2015 o papel dos dividendos foi sendo cada vez maior, de xeito que no período comprendido entre 2018 e 2023 representaron de media máis do 76 %do total das rendas de capital mobiliaria dos fogares, porcentaxe que se reduciu ata un 70% en 2024, ao gañar maior importancia os intereses.

Tamén para as ganancias patrimoniais espérase un forte avance, superior ao 22 %. Este crecemento débese, dunha parte, ao dinamismo das ganancias procedentes dos fondos de investimento, que representaban arredor do 12 %do total das ganancias patrimoniais en 2024 e que, tras dous anos de caídas, medraron un 79,3%, ata acadar os 3.550 millóns (Gráfico 2.7). Doutra banda, para as ganancias non suxeitas a retención prévése un incremento do 17 %. Estas ganancias están ligadas, fundamentalmente, ás vendas de inmobles e á evolución da cotización das accións, en ambos os dous casos con mellores resultados en 2024 que en 2023 (Gráfico 2.8).

Pola súa banda, as rendas derivadas do arrendamento de inmobles medraron un 6,5%, taxa que reflicte tamén o bo ton destas rendas, aínda que se sitúa máis dun punto por debaixo do ritmo rexistrado en 2023.

Para finalizar, estímase que as rendas das empresas persoais medraron un 9% en 2024 superando en case catro puntos o 5,1% observado en 2023 (Cadro 2.8 ), cun perfil de mellora a medida que avanzaba o ano, pasando do 7,6 %do primeiro trimestre ao 10,5 %do último.

O tipo efectivo sobre as rendas brutas dos fogares aumentou un 2,4% (0,6% en 2023, Cadro 2.1 e Gráfico 2.9). Sen a cota diferencial a subida cífrase no 1,9 %fronte ao 2,5% de 2023. Como en anos anteriores, a subida do tipo débese ás subidas das retribucións salariais e das pensións medias, e fose maior de non haberse producido a rebaixa de tipos ás rendas máis baixas.

O IRPF  reportado medrou un 11,1% en 2024, encadeando catro anos de crecementos elevados. Entre 2021 e 2024, a taxa media de incremento acadou o 10,7%, froito dun aumento medio das rendas do 7,5 %e do tipo efectivo medio do 3 %anual. Sen a cota diferencial, o IRPF reportado incrementouse un 10,5% en 2024, resultado do aumento das bases do 8,5 %e do tipo efectivo do 1,9 %(Cadro 2.1 ).

Os ingresos no IRPF aumentaron un 7,6% (9,9% en 2023), tres puntos e medio por debaixo da taxa acadada polos impostos reportados. A principal razón desta diverxencia encóntrase en que estes últimos inclúen a estimación da cota diferencial reportada correspondente ao exercicio 2024, mentres que os ingresos en caixa recollen os ingresos e devolucións correspondentes ao resultado da declaración anual do exercicio 2023. Os ingresos sen incluír o resultado da declaración anual aumentaron un 10%, taxa máis próxima á dos impostos reportados sen incluír a cota diferencial (10,5 %).

Os ingresos por retencións do traballo e actividades económicas medraron en 2024 un 9%, grazas ao crecemento das rendas próximas ao 7 %e o maior tipo medio (Cadro 2.3 e Gráfico 2.10). O aumento é inferior ao de 2023, consecuencia, como xa se viu, do menor dinamismo mostrado polas rendas do traballo.

De novo en 2024 volveron medrar con moito vigor as retencións por rendas de capital mobiliaria. Fixérono un 40,8% despois do 26,7 %do ano pasado (Cadro 2.4 ). Tamén as retencións derivadas das ganancias patrimoniais en fondos de investimento presentaron un crecemento excepcional en 2024 (69,6 %) e o seu importe situouse igualmente entre os máximos históricos. Hai que lembrar a irregularidade que caracteriza a estes ingresos (en 2023 os ingresos diminuíron case á metade), con bruscos descensos e rápidas recuperacións, ligados á evolución dos mercados financeiros, dos tipos de xuro e a súa repercusión sobre a composición da carteira dos fogares. Pola súa banda, as retencións por arrendamentos (fundamentalmente de locais) aumentaron en 2024 un 5,8% (6,7% en 2023).

Canto aos beneficios das empresas persoais, os pagamentos fraccionados medraron en 2024 un 9,5%, taxa case dous puntos inferior á do imposto reportado (Cadro 2.8 ), diferenza que se explica pola evolución crecente que mostraron estes pagamentos e o desprazamento á caixa de febreiro de 2025 do pagamento correspondente á devindicación do cuarto trimestre de 2024.

Os ingresos asociados ao resultado da declaración anual reducíronse un 1,5%, mentres que as devolucións medraron un 16,5% (case 2.200 millóns máis que o ano anterior). Desde o punto de vista dos rendementos declarados, os resultados negativos enténdense polo baixo crecemento das rendas por actividades económicas e a diminución das ganancias patrimoniais (en especial as procedentes da venda de inmobles), rendementos que na súa maioría maniféstanse na declaración. Pero isto non explica a maior parte do descenso que ten tres causas principais. A de maior impacto é a derivada da sentenza favorable aos mutualistas que supuxo, por unha parte, a minoración dos rendementos percibidos como pensións en 2023 na declaración, reducindo os ingresos e aumentando as devolucións, e, por outra, a devolución desas mesmas cantidades, pero referidas aos exercicios anteriores non prescritos, solicitadas a través de recurso. A isto hai que engadir as reducións no tramo autonómico do imposto (menores que na declaración de 2022, pero aínda significativas) e o adiamento a febreiro do segundo prazo da cota positiva para os contribuíntes da provincia de Valencia, medida incluída dentro do resto de actuacións dirixidas a paliar os efectos da dana (Cadro 1.5 ).

Por último, hai que sinalar que en 2022 rompeuse de novo o que adoitaba ser o patrón habitual da liquidación anual da Asignación á Igrexa Católica. A devandita liquidación adoitábase facer en xaneiro polos saldos pendentes da declaración de dous anos antes. Porén, a correspondente ao exercicio 2021 que debería haberse pago en xaneiro de 2023, adiantouse a decembro de 2022. É por iso que as devolucións por este concepto en 2023 foron uns 230 millóns inferiores ás realizadas un ano antes e estiveron uns 160 millóns por debaixo das pagas en 2024.

O crecemento dos ingresos por retencións do traballo e actividades económicas no sector privado foi do 9,1 %(8,7% se se inclúen tamén o resto de retencións do traballo). A cifra é máis dun punto inferior á rexistrada en 2023. A masa salarial se desaceleró, como se dixo, pola ralentización do ritmo de creación de emprego, en especial nas pemes . As subidas salariais, en cambio, aínda que se mantiveron no medio do 5 %foron algo menores que en 2023. Nas Grandes Empresas o aumento dos ingresos elevouse ao 10,3 %fronte ao 6,8% que mostraron as pemes Cadro 2.3 ). Non obstante, hai que ter en conta o impacto da modificación da redución por rendementos do traballo que beneficiou aos salarios baixos, con maior presenza nas pemes. Se se suman os ingresos perdidos por este motivo, os crecementos en ambos os dous tipos de empresa fosen máis parecidos, nas Grandes Empresas do 10,6 %e nas pemes do 9 %.

Nas AA.PP. os ingresos por retencións do traballo medraron un 9,7%, case tres puntos menos que en 2023. A desaceleración explícase pola menor intensidade coa que medraron as retencións ligadas ás pensións. En 2023 viviuse un forte aumento da masa de pensións pola elevada revalorización consecuencia dos incrementos de prezos de 2022. Iso levou a un incremento das retencións no medio do 19 %en 2023. En 2024, agás no primeiro mes que recollía as retencións de decembro, o crecemento destes ingresos situouse arredor do 11,3 %, cun aumento do 7 %na masa salarial e do 4 %no tipo, tamén, como nas pemes, afectado a baíxaa polos cambios na redución por rendementos do traballo. Na parte dos salarios dos empregados públicos, as retencións medraron máis do 8 %(preto do 6 %pola masa de salarios e o resto pola subida do tipo efectivo), lixeiramente por riba do que aconteceu en 2023.