4. O Imposto sobre o Valor Engadido

Os ingresos polo IVE medraron en 2024 un 7,9%, ata os 90.541 millóns. (Cadro 4.1 e Cadro 1.5 ). O gasto final suxeito a IVE, a base do imposto, pechou o ano cun crecemento do 5,7 %

A diferenza entre unha e outra cifra explícase porque o ano 2024 caracterizouse pola fin das sucesivas rebaixas de tipos que se aprobaran desde 2021 para paliar os efectos das subidas de prezos nos produtos enerxéticos (electricidade e gas natural) e, posteriormente, xa en 2023, dos produtos básicos de alimentación. No caso da electricidade e o gas, a paulatina volta ao tipo xeral supuxo uns ingresos adicionais de 1.159 millóns. Na alimentación, en cambio, aínda o impacto foi negativo xa que se trasladou aos primeiros meses do ano o efecto da redución do tipo nos últimos meses de 2023 e o achegamento aos tipos orixinais empezou en outubro co que só houbo un mes en caixa en que se rexistrase un aumento dos ingresos por ese motivo.

En 2024 o gasto final suxeito a IVE  medrou un 5,7%, 1,7 puntos menos que en 2023 (Cadro 4.1 ). A ralentización do gasto nominal debeuse tanto ao menor pulo dos prezos (o deflactor do gasto aumentou un 2,8%, fronte ao 3,3% de 2023), como á moderación do gasto en termos reais (2,9% fronte ao 4% no ano anterior; Gráfico 4.1). Esta desaceleración anual agocha, porén, unha evolución cunha clara tendencia crecente ao longo do ano, pasando dun incremento medio do 4,9 %no primeiro semestre (o perfil dos dous primeiros trimestres está condicionado pola distinta data de celebración da Semana Santa en 2023 e 2024) a unha taxa do 7,6 %nos últimos tres meses (Gráfico 4.2).

O Gráfico 4.3 mostra a incidencia do ciclo inflacionario iniciado en 2021 sobre o gasto suxeito a IVE. Tomando como base o ano 2015, pódese apreciar que ata o ano 2020 as evolucións do gasto en termos correntes e constantes mostraban o mesmo perfil, dada a moderación e estabilidade dos prezos nesa etapa. Porén, a partir de 2021, a evolución do gasto corrente foise distanciando da do gasto en volume. Mentres que en 2024 o primeiro supera en máis do 63 %o importe acadado en 2015, o gasto en volume medrou no mesmo período un 33,2%. Non obstante, este forte impacto no gasto corrente non se traslada aos ingresos xa que, por unha parte, algúns dos compoñentes do gasto están gravados a tipos reducidos, o que amortece o efecto na recadación, e, por outra, foron precisamente os compoñentes do gasto que máis sufriron a escalada de prezos os que se beneficiaron das rebaixas de tipos, de xeito que o seu impacto sobre os ingresos quedou reducido ou, incluso, como é o caso da alimentación básica, anulado.

Desde o punto de vista dos compoñentes, o gasto corrente e de capital das Administracións Públicas foi o que rexistrou unha desaceleración máis intensa no ano (5,9% en 2024 fronte a 9,4% de 2023), seguido do gasto das familias (5,6% fronte ao 7,2 %), en tanto que o gasto en compra en vivenda mantivo o ritmo do ano anterior (algo superior ao 7 %; Gráfico 4.4 e Cadro 4.1 ).

Estímase que o tipo efectivo do IVE aumentou un 1,4% (Gráfico 4.5 e Cadro 4.1 ) como consecuencia dos cambios normativos que afectaron o tipo. Así se foi recuperando de forma progresiva o tipo do 21 %nos tipos aplicados sobre a electricidade de uso doméstico, o gas natural, a madeira e o pellet, tras as baixadas que tiveron lugar a partir de xuño de 2021, en plena crise enerxética. Estes bens e servizos estaban gravados a un tipo do 5 %desde mediados de 2022, e pasaron a estaro ao 10 %desde xaneiro de 2024, para subir con posterioridade ao 21 %no caso do gas, madeira e pellets. A electricidade de uso doméstico só estivo gravada ao 21 %entre marzo e xuño, pola baixada dos prezos no devandito período. Nos produtos básicos de alimentación pasouse do 0 %ao 2,5 %e do 5 %ao 7,5 %en pastas e aceites (coa excepción do aceite de oliva que se quedou no 2,5 %en 2024). Porén, ao producirse o incremento destes tipos en outubro, o impacto no imposto reportado foi reducido e máis aínda na recadación (a devindicación de outubro contabilizouse na caixa de decembro e os de novembro e decembro nos dous primeiros meses de 2025).

O Cadro 8.7 recolle a descomposición do gasto suxeito por tipos. O peso do gasto a tipo xeral sobre o total do gasto final suxeito mantivose relativamente estable e próximo ao 57 %no período 2015 a 2019. En 2020 aumentou ata o 58,7%, e tamén medrou, aínda que en menor medida, o peso do gasto a tipo superreducido, todo iso á custa do gasto a tipo reducido, vinculado aos servizos máis afectados polas medidas de confinamento e de limitacións á actividade. En 2021 se revertió parcialmente esa situación, volvendo o gasto a tipo xeral a un peso similar ao previo á pandemia, a pesar da redución do tipo, desde o xeral ao reducido, na electricidade durante a metade do exercicio e no gas desde outubro. Desde 2022, porén, a porcentaxe do gasto a tipo xeral estivo por debaixo do nivel anterior ao seguir tributando o consumo de electricidade e gas a tipos inferiores ao 21 %.

O IVE reportado aumentou un 7,3%, arredor dun punto e medio máis que o gasto suxeito (Cadro 4.1 ), polo incremento do tipo medio derivado das subidas en electricidade, gas e alimentación. Unha taxa similar espérase para o IVE reportado neto (que se diferencia do anterior porque inclúe a variación do saldo que as empresas deixan a compensar dun ano a outro).

Os ingresos en termos de caixa medraron un 7,9%, cun aumento dos ingresos brutos do 5,2 %e un descenso das devolucións realizadas do 0,8 %(Cadro 4.2 ).

No que fai aos ingresos brutos, o incremento da recadación procedente das autoliquidacións foi do 4,6 %, un crecemento inferior ao IVE bruto reportado (5,8 %). Isto explícase pola tendencia crecente que seguiu o IVE bruto reportado segundo avanzaron os meses (comezouse cunha taxa do 2,1 %, pero a partir do segundo trimestre repuntou a taxas próximas ao 7 %), grazas á mellora do gasto suxeito e á maior incidencia da subida de tipos. O maior crecemento nas últimas devindicacións de 2024 viuse na caixa de 2025, non na de 2024.

Por tipo de contribuínte, o crecemento do IVE bruto en caixa foi maior nas declaracións trimestrais, que aumentaron un 6%, dous puntos por riba da taxa acadada polas declaracións mensuais. Hai que lembrar, non obstante, que as subidas de tipos (antes baixadas) tamén distorsionan a desagregación entre Grandes Empresas (que, ao ter declaracións mensuais, son as que primeiro notan o impacto) e as pemes (que xeralmente notan o impacto máis tarde e no IVE soportado).

A diferenza entre o aumento dos ingresos brutos totais e os ingresos por autoliquidacións débese ao maior crecemento dos ingresos asociados aos adiamentos. Estes incrementáronse un 16% ao recoller parte dos maiores adiamentos solicitados en 2023.

As devolucións realizadas de IVE caeron un 0,8% en 2024. As devolucións mensuais reducíronse nun 2,7 %, por dúas razóns: as menores devolucións que se solicitaron en 2023 e na primeira parte de 2024, e a lixeira diminución da porcentaxe de realización das devolucións solicitadas en 2024. Con respecto a estas últimas, aumentaron un 2,9%, pero variaron de forma moi desequilibrada no ano. Ata xuño as solicitudes diminuíron, en paralelo coa situación das exportacións nesa primeira parte do ano; no segundo semestre, en cambio, as exportacións melloraron e as solicitudes aumentaron nun 8,5 %. Agora ben, pola propia dinámica da xestión, o impacto desta recuperación non chegou a concretarse por completo nas devolucións realizadas e pesou máis, como é habitual, a primeira parte do ano.

No caso das devolucións anuais, volveron aumentar por cuarto ano consecutivo, un 6,6% en 2024, como consecuencia do incremento das solicitudes correspondentes ao exercicio 2023 (presentadas a finais de xaneiro de 2024) das que, ademais, realizouse unha porcentaxe superior ao do ano anterior.

Por último, tamén caeron as devolucións vinculadas aos axustes forais (-2,9%, incluíndo as devolucións asociadas á importación).