Cuestións sobre Intelixencia Artificial na Axencia Tributaria
De acordo coa normativa española (RD 817/2023), un sistema de IA é aquel sistema deseñado para funcionar con certa autonomía e que, baseandose en datos proporcionados por máquinas ou persoas, infire como lograr uns obxectivos a partir da aprendizaxe automático, a lóxica e o coñecemento, xerando finalmente uns contidos, predicións, recomendacións ou decisións que poden influír no medio onde actúan eses sistemas do IA.
Fronte a iso, non son IA os sistemas que utilizan regras definidas unicamente por persoas para executar operacións de maneira automática. Polo tanto, non son IA o tratamento masivo de datos, a análise de redes ou grafos, os sistemas de análise de riscos e a robotización ou automatización de certas actuacións, sempre que estes sistemas funcionen de maneira determinista, baseandose en regras fixadas por humanos, e sen utilizar as capacidades preditivas ou xerativas propias da IA
A Estratexia Nacional de Intelixencia Artificial (ENIA) recolle entre os seus obxectivos estratéxicos, a incorporación da IA como factor de mellora da produtividade e a eficacia na Administración e o funcionamento dos servizos públicos, así como nas interfaces de relación coas empresas e os cidadáns. Así se recolle tamén no Plan Dixital trazado polo Ministerio para a Transformación Dixital e a Función Pública, no contexto tamén do impulso da IA no sector público que recolle a Panca 5 da ENIA .
Coa utilización da IA na Axencia Tributaria búscase incrementar a eficacia e eficiencia das actuacións tributarias e aduaneiras, priorizando o seu uso en materia de información e asistencia ao contribuínte e no ámbito da prevención.
O uso da IA axudará a fomentar e simplificar o cumprimento das obrigas tributarias e favorecerá a calidade dos datos declarados polos contribuíntes. Desta forma, moitos procedementos de comprobación que teñen orixe en erros misións ao declarar, poden evitarse, e con iso evitar tamén eventuais regularizacións. O uso da IA axudará a atallar estes problemas na súa orixe, procurando evitar que se produzan faltas de presentación de declaracións en período voluntario, e promovendo que se poidan solucionar as deficiencias das declaracións cando se presentan.
A Axencia Tributaria dotouse dunha estratexia para o uso da IA , así como dunha metodoloxía para a súa aplicación práctica.
Trátase de poder garantir que o desenvolvemento da IA na Axencia Tributaria prodúcese dentro dun marco de seguridade e protección dos dereitos dos contribuíntes, con rigoroso respecto ao ordenamento xurídico vixente e aos principios e valores que rexen todas as actuacións da Axencia Tributaria.
En primeiro lugar, trátase dunha IA supervisada sempre por persoas (é o principio ‘human in the loop’). Son persoas as que revisarán, cuestionarán e validarán ou non as recomendacións, suxestións ou predicións que propón o sistema de IA.
As persoas estarán presentes en todas as etapas do desenvolvemento e uso da IA , desde o primeiro momento da recompilación de datos e a verificación da súa calidade; a continuación na fase de tratamento da información, elección das técnicas de IA a utilizar en cada proxecto, o proceso de adestramento e a calidade do sistema tras o adestramento; e, finalmente, na monitorización e avaliación do funcionamento de cada proxecto. En definitiva, as persoas controlarán e serán responsables do funcionamento do sistema de IA no seu conxunto e en cada unha das súas fases.
O sistema de IA na Axencia Tributaria ten un segundo obxectivo, o de ser respectuoso coas persoas (enfoque ‘human centric’), aplicando principios éticos e de transparencia no uso do IA. Así, por exemplo, se a Axencia utiliza a IA para interactuar directamente co cidadán, informará expresamente diso .
A metodoloxía para a aplicación práctica da IA en proxectos concretos da Axencia ten a función esencial de asegurar a calidade e a gobernación destes proxectos. Porque se trata dunha metodoloxía que cobre todo o ciclo de vida do proxecto.
Na súa orixe, a metodoloxía marcará a especificación de requisitos, a análise de riscos e as medidas de ciberseguridade e protección de datos a considerar, unha análise de viabilidade, as decisións de deseño, a validación de resultados e a posta en produción.
A partir dese momento, a mesma metodoloxía servirá de guía para a monitorización, avaliación e mantemento do proxecto que xa funciona no medio produtivo.
En cada unha as fases do ciclo de vida de cada proxecto, identifícase os actores que deban participar, os roles que deben xogar e as funcións que deban realizar en cada momento. De igual forma, determínase o resultado que hai que obter en cada unha das etapas e en función de cada proxecto.
E en todo ese proceso asegúrase a participación das unidades competentes da Axencia Tributaria en materia de seguridade e control, así como as posibles auditorías externas a realizar pola Axencia Española de Supervisión de Intelixencia Artificial (AESIA).
Calquera sistema de IA debe cumprir coa normativa comunitaria e nacional de protección de datos en relación coa recompilación e procesamento de información.
Por parte da Axencia Tributaria verificarase que as fontes dos datos sexan fidedignas e conteñan información vixente, actualizada e non nesgada.
A continuación, se extremará o coidado nos traballos de limpeza e tratamento dos datos tras a súa recolleita, antes de ser finalmente validados sempre por persoas.
Tamén se comprobará durante o desenvolvemento de cada proxecto que os datos son completos e representan, na proporción axeitada, todo o universo sobre o que actuará o sistema de IA, que son exactos e non conteñen erros, e que contan coa vixencia temporal requirido.
De igual forma, traballarase na prevención, detección e corrección de eventuais nesgos que puidesen estar contidos nos datos, garantindo tamén a privacidade e seguridade dos datos que se utilicen, especialmente cando puidesen involucrar información de carácter persoal.
A Axencia Tributaria xa vén aproveitando as oportunidades que brindan os avances tecnolóxicos en IA para aplicaros a un mellor desenvolvo da súa misión, consistente en favorecer o cumprimento voluntario das obrigas fiscais. Exemplos de uso actual neste sentido son os chatbots (asistentes virtuais), algúns das mensaxes aviso en IRPF por posibles erros ao modificar a información sobre rendementos do traballo que ofrece Renda Web, ou os avisos que se ofrecen a potenciais non declarantes de IRPF durante o período de presentación voluntaria da declaración.
As actuacións administrativas automatizadas que dite a Axencia Tributaria non descansarán en ningún caso de maneira exclusiva no resultado obtido dun sistema do IA. Baixo o principio ‘human in the loop’, garántese sempre a intervención humana, que supervisa e valida ou non as decisións que propoña o sistema.
As limitacións ao uso da IA serán as determinadas polo marco xurídico-normativo de aplicación en cada momento, baixo a supervisión da AESIA , así como polos principios de bo uso da IA e os propios valores da Axencia Tributaria.
Na actualidade non hai ningún uso de IA determinante nos procedementos de control. Si existen supostos de uso en procedementos xestores concretos iniciados a instancia do propio contribuínte e nos que ás análises preditivas baseadas en IA só se lles permite ter algunha relevancia efectiva se a súa proposta é favorable ao contribuínte.
Polo tanto, non hai técnicas de IA que estean sendo utilizadas para a tramitación ou instrución dos procedementos inspectores ou de comprobación limitada (xestores).
No referente á fase de selección de contribuíntes, existen ferramentas de análise masiva, que non son IA, e que axudan os funcionarios nas tarefas de análise de riscos previos aos procedementos de control, sendo o seu uso limitado ao tratamento automatizado de datos que, en todo caso, deben ser valorados polos funcionarios canda o resto da información obtida, antes de tomar unha decisión respecto dunha actuación de comprobación inspectora.