3.1. Recadación tributaria bruta
A recadación tributaria bruta está constituída polos ingresos efectivos obtidos no exercicio, procedentes tanto das autoliquidacións presentadas polos contribuíntes como das liquidacións practicadas pola Axencia Tributaria. Responde, polo tanto, a un criterio de caixa.
A recadación bruta total xestionada pola Axencia Estatal de Administración Tributaria no ano 2023 acadou un importe de 339.906 millóns de euros, o que supuxo un aumento interanual do 5,9 %(19.039 millóns máis que no ano 2022).
Os ingresos brutos medraron polo aumento das bases, en particular as vinculadas ás rendas, e víronse limitados polas rebaixas impositivas no IRPF e no IVE . A base impoñible agregada dos principais impostos medrou un 7,6%. As rendas aumentaron un 10,6%, con aumentos elevados en todos os conceptos, pero en especial nos beneficios das sociedades. O gasto mantivose máis moderado (cun incremento do 3,6 %) debido, sobre todo, á caída dos prezos enerxéticos que reduciu o valor dos consumos suxeitos aos impostos especiais; o gasto suxeito a IVE , en cambio, subiu un 7,1% no conxunto do ano. Esta evolución das bases traduciuse nun crecemento dos ingresos brutos por impostos directos do 11 %, o que explica 5,8 puntos do 5,9 %en que medrou a recadación bruta. Os ingresos ligados ao gasto (principalmente, IVE e Impostos Especiais) comportáronse de maneira moi moderada, aumentando en total solo un 0,2% con respecto ao ano pasado. Finalmente, as taxas e o resto dos ingresos descenderon un 1,6% en termos interanuais. Por outra banda, os cambios normativos e de xestión con efecto en 2023 restaron algo máis dun punto ao crecemento dos ingresos brutos.
O aumento dos ingresos produciuse nun contexto de progresiva moderación da actividade, pero alto crecemento nas variables nominais. O PIB en volume pechou o exercicio cun incremento do 2,5 %, tras un primeiro trimestre medrando ao 4,1 %e retardarse o ritmo ata arredor do 2 %no resto do ano. A desaparición da achega que ata o primeiro trimestre estaba tendo a demanda externa explica en boa medida a perda de intensidade no crecemento. Un comportamento similar apreciouse nos principais indicadores fiscais. Tanto as vendas interiores diarios, como as vendas mensuais das Grandes Empresas a poboación constante e as trimestrais das Grandes Empresas e pemes societarias, deflactadas e corrixidas de variacións estacionais e de calendario, ofreceron o mesmo panorama, cun gradual tendencia decrecente soa alterada no último tramo do ano. Porén, en termos nominais a situación foi distinta. Tamén se observou desaceleración, aínda que non en todas as variables que inflúen nos ingresos e sempre con taxas de crecemento máis elevadas, consecuencia das subidas de prezos, en calquera caso, moito menores que as de 2022. O crecemento do PIB nominal situouse no 8,6 %no conxunto do ano. A demanda interior e o gasto en consumo, tamén interior, dos fogares medran algo menos (6% a primeira e 7,1% o segundo), os dous no medio do crecemento dos ingresos. A remuneración dos asalariados, variable clave para o seguimento das retencións do traballo, superou nun 8,8 %as cifras de 2022.
Se se analizan os ingresos brutos por figuras, a recadación por IRPF aumentou un 10,1%. Estímase que a renda dos fogares aumentou a un ritmo similar (9 %). As principais causas do crecemento foron o aumento do emprego, as subidas salariais e de pensións, e o incremento do tipo efectivo asociado a estas subidas. Todo iso favoreceu un elevado incremento das retencións por rendementos de traballo que, non obstante, víronse limitadas pola rebaixa do imposto ás rendas máis baixas (que supuxo unha perda de ingresos de máis de 1.700 millóns). Aínda que o seu peso dentro do imposto é menor que o das anteriores retencións, tamén se produciron crecementos significativos nas retencións por rendas do capital mobiliario e nos pagamentos fraccionados das empresas persoais. As retencións por rendas do traballo e actividades económicas medraron un 11%, un 12,6% nas procedentes das administracións públicas e un 10,3% no sector privado. A diferenza no comportamento dun e outro sector está determinada polo forte incremento das retencións ligadas ás pensións que medraron desde marzo preto do 19 %(en febreiro comparábanse cun mes que tivo a última paga de actualización). Ese aumento produciuse incluso a pesar do efecto da rebaixa de tipos nas pensións máis baixas. Ese impacto tamén se notou nas pemes, cuxos ingresos por retencións medraron tan só un 7,7% (sen a rebaixa de tipos o crecemento fose do 10,2 %). Nas Grandes Empresas a rebaixa foi menos significativa, pero suficiente para reducir nun punto o crecemento dos ingresos (medran un 11,7%, pero sen rebaixa aumentasen un 12,7 %). Por último, nas retencións derivadas dos salarios públicos o incremento en 2023 foi algo inferior ao 8 %. A segunda maior achega ao crecemento do imposto constituírona as retencións por rendas do capital mobiliario que medraron un 28,4% grazas á boa marcha dos dividendos e á recuperación dos ingresos por retencións sobre os intereses de contas bancarias á calor da escalada dos tipos de xuro. Canto á declaración anual, o resultado bruto foi superior nun 7 %ao do ano pasado, aínda que, como se explicará no apartado seguinte, o resultado neto é inferior debido ao impacto que tiveron as medidas normativas, entre as que destacaron postas en márchaas polas Comunidades Autónomas no tramo da súa competencia (elevación de mínimos familiares, rebaixa de tipos e aumento de deducións).
Os ingresos brutos no Imposto sobre Sociedades subiron un 12,1%. Os beneficios das sociedades aumentaron en 2023 por riba do 10 %, o que se plasmou nun crecemento dos pagamentos fraccionados, principal compoñente dos ingresos nesta figura, da mesma orde. Parte do crecemento debeuse ao cambio normativo que entrou en vigor a comezos de 2023 polo que a base impoñible dun grupo calculouse en 2023 sumando as bases impoñibles positivas e o 50% das bases impoñibles negativas das entidades integrantes do mesmo. Tamén a cota positiva da declaración anual, correspondente á liquidación do ano 2022, experimentou un notable crecemento, superior ao 12 %. Igual que nos pagamentos, houbo un cambio normativo que impulsou os ingresos; neste caso o tipo mínimo do 15 %que, aínda que foi aprobado nos Orzamentos de 2022, tivo a súa primeira aplicación na declaración de 2022 presentada en 2023.
No Imposto sobre a Renda de Non Residentes os ingresos brutos medraron un 17,8%. Tamén neste caso o importante ascenso débese ao aumento das retencións (procedentes, fundamentalmente, de dividendos) e ao dos pagamentos fraccionados.
Os ingresos brutos por IVE mantivéronse practicamente estables (-0,1 %). O IVE ligado á importación caeu un 12,8% mentres que o IVE de operacións interiores aumentou un 3,5%. O gasto suxeito medrou un 7,1%. A diferenza enténdese se se considera o impacto dos distintos cambios normativos e de xestión, isto é, a rebaixa de tipos en enerxía, alimentos básicos e tamén a nova regulación sobre adiamentos. O efecto foi a perda de máis de 2.800 millóns de euros. Se se suman estes millóns, o crecemento dos ingresos brutos subiría case dous puntos e medio.
Os ingresos brutos por Impostos Especiais só subiron un 2,5% con respecto aos rexistrados en 2022. O crecemento produciuse grazas ao Imposto sobre Envases de Plásticos Non Reutilizables, novo en 2023. Eliminando os ingresos por este imposto (645 millóns), a recadación total por Impostos Especiais en 2023 sería un 0,6% inferior á do ano precedente (-127 millóns). A principal figura neste grupo de impostos, o Imposto sobre Hidrocarburos, repetiu practicamente o nivel de 2022. O elevado prezo de gasolinas e gasóleos en boa parte do ano e a ralentización da actividade económica lastró a evolución destes ingresos, polo menos ata o verán. No último tramo do ano xa se observou unha mellora nos principais consumos. No Imposto sobre Labores do Tabaco os ingresos aumentaron un 0,4%. O ano distinguiuse polas significativas subidas de prezos, as maiores herdadas do ano anterior. Nos impostos sobre o alcohol a recadación reduciuse en 2023. Na primeira parte do ano os malos resultados tiñan que ver coa comparación con períodos do ano anterior, pero, superados eses momentos, os consumos seguiron caendo, en particular nas bebidas de maior grao alcohólico. Os ingresos no Imposto sobre a Electricidade continuaron sendo marxinais dadas a extensión da rebaixa no tipo do 5,11 %ao 0,5 %, vixente desde mediados setembro de 2021.
Os ingresos por Taxas e outros ingresos do capítulo III diminuíron un 1,6%. As taxas medraron, en gran medida, pola recuperación do Canon polo aproveitamento de augas continentais para a produción de enerxía eléctrica, sen ingresos en 2022 a causa dunha sentenza do Tribunal Supremo que comportou a devolución do recadado ata o ano 2021, mentres que os outros ingresos (recargas, intereses, sancións) reducíronse de forma notoria.